Σχιζοφρένεια, επικινδυνότητα και εγκληματικότητα: Αλήθεια ή κοινωνικά κατασκευασμένος μύθος;
Το όριο που χωρίζει την ψυχική υγεία και τη ψυχική ασθένεια είναι πραγματικά πολύ μικρό και πολύ δύσκολο για να προσδιορίσει κάνεις πότε πραγματικά θεωρείται υγιής ή όχι, από πού αρχίζει και που σταματά. Στο παρελθόν τα ψυχικά ασθενείς άτομα θεωρούνταν δαιμονισμένα και τους έκαιγαν κυριολεκτικά στην πυρά. Σήμερα, έχουν αλλάξει τα κριτήρια σχετικά με το ποιος θεωρείται υγιής ή όχι, αλλά ακόμα και σε αυτό παίζει πολύ μεγάλο ρόλο το πώς το αντιλαμβάνεται η κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα ως κριτήριο παθολογίας χρησιμοποιείται η «απόκλιση της συμπεριφοράς από το κοινωνικό μέτρο ή πρότυπο»[1] και με αυτό το πρότυπο καθορίζεται αποκλίνουσα ή φυσιολογική.
Αυτό όμως, φαίνεται ότι διαφέρει ανάλογα σε πιο πολιτισμικό πλαίσιο ζει κανείς και τι αντιλήψεις υπάρχουν γύρω από αυτό διότι, είναι η κοινωνία που θέτει τους συγκεκριμένους κανόνες και αυτή αποφασίζει τι θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό ή όχι. Για παράδειγμα, το να βλέπει το άτομο οράματα ή να ακούει φωνές, για κάποιες αφρικάνικες φυλές δηλώνει εξαιρετικά χαρισματικό άτομο («ο μάγος της φυλής»). Ωστόσο, για τα δεδομένα του δικού μας πολιτισμικού πλαισίου και ιδεολογίας, το πιο πάνω είναι ένα κύριο σύμπτωμα μιας σοβαρής διαταραχής που ονομάζεται σχιζοφρένεια και συνεπώς το άτομο βεβαίως δεν θα θεωρείτο χαρισματικό και άξιο σεβασμού από τους γύρω του αλλά διαταραγμένο.
Σύμφωνα με το DSM-IV τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας είναι οι «παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, αποδιοργανωμένη ομιλία (π.χ. συχνός εκτροχιασμός ή ασυναρτησία) , σοβαρά αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά, αρνητικά συμπτώματα (συναισθηματική ισοπέδωση, αλογία, έλλειψη βούλησης)»[2] . Η σχιζοφρένεια ανήκει στις ψυχωτικές διαταραχές, όπου λόγω της διαταραχής το άτομο παραμορφώνει τη πραγματικότητα με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν λανθασμένες αντιλήψεις και να οδηγηθεί σε ψευδαισθήσεις.
Με αφετηρία τα πιο πάνω γεννιούνται δυο μεγάλα ερωτήματα. Η σχιζοφρένεια μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο σε ένα βιαιο έγκλημα; Τα άτομα που πάσχουν από Σχιζοφρένεια είναι πραγματικά επικίνδυνα; Ο ασθενής έχει κάποιες φανταστικές ιδέες που του προκαλούν καχυποψία και φόβο, οπότε η βίαιη συμπεριφορά μπορεί να χρησιμοποιείται ως άμυνα από το άτομο απέναντι στις παράλογες και μη αλήθες πεποιθήσεις του. Όταν το άτομο βιώνει τόσο πραγματικά αυτές τις ψευδαισθήσεις και νιώθει το αίσθημα απειλής μέσω αυτών, απομονώνεται κοινωνικά με αποτέλεσμα τα δίκτυα που δημιουργούνται από την κοινωνική επαφή να είναι περιορισμένα και να βοηθούν στην ανάπτυξη επιθετικής συμπεριφοράς.
Η προσωπικότητα φυσικά παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για τη συσχέτιση της σχιζοφρένειας με την εγκληματικότητα. Δεν είναι όλοι οι ασθενείς το ίδιο όπως άλλωστε δεν είναι κανένας άλλος άνθρωπος ίδιος με κάποιον άλλο. Ένας σχιζοφρενής που πιστεύει ότι είναι ένας επιστήμονας και θα αλλάξει τον κόσμο και ένας άλλος που εκδηλώνει επικίνδυνη συμπεριφορά, ενώ πάσχουν και οι δυο από την ίδια ψυχική ασθένεια διαφέρουν ως προς τη συμπεριφορά, το πώς αντιλαμβάνονται και φυσικά την προσωπικότητα. «Τα προϋπάρχοντα στοιχεία της προσωπικότητας παίζουν ρόλο ανασταλτικό ή αντίθετα ευοδωτικό στην εκδήλωση της βιαιότητας» και η καλύτερη κατανόηση της βίας από ψυχικά ασθενείς γίνεται απαντώντας κάποια ερωτήματα όπως «Τι είδους άνθρωποι , σε τι είδους καταστάσεις, με τι ποιότητα κοινωνικών σχέσεων και σε ποια φάση της ζωής και της νόσου τους και ακόμη περισσότερο, εναντίον ποιών είναι δυνατόν να εμπλακούν σε επικίνδυνες συμπεριφορές;» (Αλεβιζόπουλος, 2015, σ. 29).
Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας για την επικινδυνότητα είναι η κατάχρηση ουσιών. Η σχιζοφρένεια μπορεί να συνδέεται με τη βία, αλλά ο «συνδυασμός με την κατάχρηση ουσιών είναι αυτός που πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο εκδήλωσης βίας»[3] .
Ωστόσο, το ποσοστό κίνδυνου για εκδήλωση βιαιότητας ή εγκληματικής συμπεριφοράς από τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι πολύ κοντά με το ποσοστό κινδύνου των ατόμων που δεν πάσχουν από μια ψυχική διαταραχή αλλά είναι χρήστες ουσιών. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι το πολύ σημαντικό ποσοστό του 40% των σχιζοφρενών κάνει χρήση ψυχοδραστικών ουσιών και πολλοί σχιζοφρενείς κατά τη διάρκεια της τέλεσης μιας βίαιης πράξης βρίσκονται υπό την επήρεια κάποιας ψυχοδραστικής ουσίας και συνεπώς αυξάνεται η επικινδυνότητα. Ένα άτομο το οποίο πάσχει από σχιζοφρένεια η κύρια συμπτωματολογία της πάθησης του περιστρέφεται γύρω από τις ψευδαισθήσεις, που τον καθιστά πιο ευάλωτο στο αίσθημα της απειλής. Έπειτα, οι διάφορες ουσίες, είναι γνωστό ότι μπορεί να σου δημιουργήσουν κάποιες ψευδαισθήσεις , όποτε η χρήση ουσιών επιδεινώνει την κατάσταση του ατόμου σε συνθήκες όπου βρίσκεται κάτω από την επήρεια ουσιών.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας για την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς από σχιζοφρενή άτομα είναι η οικογένεια και τα κοντινά άτομα. Συγκεκριμένα οι σχέσεις και οι κοινωνικές εμπειρίες, η εκδήλωση συναισθημάτων από τα μέλη της οικογένειας μέσω της έντονης κριτικής, την υπερεμπλοκή στη ζωή του ατόμου αλλά και με την ύπαρξη ενδοοικογενειακής επιθετικότητα ή βίας συσχετίζονται με την αύξηση των βίαιων συμπεριφορών από τα σχιζοφρενή άτομα. Επίσης, η έκθεση στη βία οποιασδήποτε μορφής, είτε αυτή είναι σωματική, είτε σεξουαλική ή ψυχολογική κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, είναι ένας από τους παράγοντες που βοηθά στο να εκδηλώσει το άτομο μεταγενέστερο στάδιο βίαιη συμπεριφορά. Τα πιο συχνά θύματα βίαιης συμπεριφοράς από ένα άτομο που πάσχει από σχιζοφρένεια είναι περισσότερο άτομα από το περιβάλλον του, άτομα που γνωρίζει ή που μένει μαζί τους[4] .
Η παραπληροφόρηση και η ισχυρή επίδραση που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στις μέρες μας είναι κάτι που συμβαίνει έντονα καθημερινά. Για αυτό το λόγο δημιουργούνται κάποιοι μύθοι και ταμπού για πολλά θέματα. Σε αυτή τη περίπτωση μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα τηλεοπτικά προγράμματα, το διαδίκτυο, οι ταινίες κ.α. παρουσιάζουν τους ψυχικά ασθενείς ως βίαιους. Σύμφωνα με τον Thio (2008) τα άτομα που πάσχουν από μια ψυχική ασθένεια, είναι πιο επιρρεπής στην βία όσο αφορά τον ίδιο τους τον εαυτό, παρά άλλα άτομα.
Επίσης, οι παράγοντες επικινδυνότητας που οδηγούν ένα άτομο σε μια βίαιη συμπεριφορά είναι ίδιοι με αυτούς τους παράγοντες που οδηγούν σε εκδήλωση βιαιότητας και τα άτομα που δεν πάσχουν από μια ψυχική ασθένεια . Για παράδειγμα ένα τραυματικό ιστορικό υπόβαθρο, όπως τα οικογενειακά προβλήματα, η σωματική ή η λεκτική βία που μπορεί να υπέστη το άτομο, η ήδη προβατική συμπεριφορά από μέρους του πριν την εκδήλωση της διαταραχής όπως και η ήδη υπάρχουσα αντικοινωνική προσωπικότητα, η ελλιπής ψυχαγωγική δραστηριότητα και η χρήση.
Αυτοί οι παράγοντες, μπορούν να οδηγήσουν το οποιοδήποτε «υγιές» άτομο σε μια εγκληματική πράξη, πιο συγκεκριμένα, εάν ένα άτομο υπήρξε θύμα οικογενειακής βίας είναι πολύ πιθανόν στο μέλλον να εκδηλώνει βία σε άλλα άτομα. Ο κάθε ένας παράγοντας που αναφέρθηκε πιο πάνω σε κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες μπορεί να έχει βοηθητικό ρόλο σε όλους τους ανθρώπους όσον αφορά την εγκληματικότητα και τη βιαιότητα. Συνεπώς, το ιστορικό του ατόμου, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη κατανόηση της βίαιης συμπεριφοράς και της εγκληματικότητας.
Συνοψίζοντας, σαφώς, και υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της σχιζοφρένειας και της εγκληματικότητας αλλά όχι στον βαθμό που παρουσιάζεται έξω στην κοινωνία. Μέσα από τη βιβλιογραφία φαίνεται ότι η σχιζοφρένεια δεν είναι ένας μεμονωμένος παράγοντας εκδήλωσης βίας ή εγκληματικότητας αλλά σε συνδυασμό με κάποιους άλλους παράγοντες οι οποίοι θα μπορούσαν να επηρεάσουν και ένα «φυσιολογικό άτομο» . Ένα από χαρακτηριστικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας που είναι οι ψευδαισθήσεις μπορεί να καθιστούν το άτομο πιο καχύποπτο και πιο επιθετικό αλλά αυτό δεν μπορεί να υπάρξει ως ένας μεμονωμένος παράγοντας γιατί παίζει ρόλο και η συνύπαρξη κοινωνικής απομόνωσης, ενδοοικογενειακής βίας οποιασδήποτε μορφής αλλά και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου. Επίσης, η χρήση ουσιών έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στη διαύγεια και στη συμπεριφορά ενός φυσιολογικού ανθρώπου, πόσο μάλλον σε ένα άτομο το οποίο είναι πιο επιρρεπής στη φαντασία ακόμη και χωρίς τη χρήση των ουσιών, με αποτέλεσμα να μπορεί να διαπράξει ευκολότερα κάποιο έγκλημα. Συμπερασματικά, ένας συνδυασμός από παράγοντες μπορεί όντως να οδηγήσουν ένα άτομο με σχιζοφρένεια σε ένα βίαιο έγκλημα αλλά όχι απαραίτητα η νόσος από μόνη της. Υπάρχει ένα είδος κοινωνικού κατασκευάσματος γιατί «κατηγορείται» η ίδια η ασθένεια και όχι οι παράγοντες , οι οποίοι πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψη για να υπάρχει μια ολοκληρωμένη εικόνα του θέματος.
Εισαγωγική Εικόνα
Περισσότερες Πληροφορίες / Βιβλιογραφία
- Κοκκέβη, Ά. (Επιμ.). (2008). Η ψυχολογία στην Ιατρική Πράξη. Αθήνα: GUTENBERG. [↩]
- Wenar, C., & Kerig, K. P. (2000, 1994, 1990). Εξελικτική Ψυχοπαθολογία. (Δ. Μαρκουλής, Ε. Γεωργάκα, Eds., Δ. Μαρκουλής, & Ε. Γεωργάκα, Trans.) Αθήνα: GUTENBERG. [↩]
- Αλεβιζόπουλος, Γ. (2015). Δικανική Ψυχιατρική. Αθήνα: ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε. [↩]
- Thio, A. (2008). Παρεκκλίνουσα Συμπεριφορά. (Χ. Τσουραμάνης, Επιμ., & Μ. Μπαρπάτση, Μεταφρ.) Αθήνα: ΕΛΛΗΝ. [↩]
